بیماریهای شغلی دردهایی پنهان با غرامت‌های سنگین
ما بر این اعتقادیم که سلامت در جمیع ابعاد خود ، حق اساسی آحاد انسانی است . حرکت ، حیات و رشد و شکوفایی جامعه در گرو سلامت جسمی، روانی و اجتماعی نیروی کار می‌باشد . لذا ما بر این باوریم که با تربیت نیروی انسانی کارآمد، می‌توانیم در بوجود آمدن شرایطی سالم، شاداب و ایمن در محیط کار کمک نمائیم. ما با ارائه آخرین دستاوردهای علمی، به مراجع قانونی، با شیوه‌های منطقی و سلامت نگر در توسعه قوانین مرتبط با سلامت نیروی کار تلاش می‌نمائیم و در آموزش‌های خود به جامع و جامعه نگری، تلفیق منطقی علوم، فراگیری در تمام طول زندگی، پژوهش‌های مبتنی بر شواهد به عنوان مبنای تصمیم گیری‌های خود معتقد هستیم.
یکی از مهمترین و اساسی ترین برنامه‌های پیشگیری از بروز بیماریها و حوادث ناشی ازکار در هر کشوری که به عضویت سازمان بین المللی کار و بهداشت جهانی درآمده انجام معاینات پزشکی جهت افراد شاغل می‌باشد. در کشور ایران سازمان تامین اجتماعی و وزارت بهداشت به عنوان مهمترین و عظیم ترین سازمانهای حمایت کننده از نیروی کار و تولید در برابر آسیبهای گوناگون از جمله آسیبهای ناشی از ابتلا به بیماریها و حوادث ناشی از کار قانونا موظف شده‌اند تا تسهیلاتی را جهت ارائه خدمات مربوط به معاینات پزشکی شاغلین بیمه شده در مجموعه کلینیکهای طب کار ایجاد نمایند. در معاینات پزشکی شاغلین اهداف متعددی دنبال می‌شود که مهمترین آنها بخصوص برای کارفرمایان و سازمانهای بیمه گر عبارتند از :
معاینات پیش از استخدام :
۱-اطمینان یافتن از اینکه فرد استخدام شده از نظر جسمی‌و روانی برای کار مورد نظر مناسب می‌باشد (ماده ۹۰ قانون تامین اجتماعی )
۲-به کار گماردن کارگران در مشاغلی که متناسب با ظرفیتهای جسمی‌و روانی آنها باشد در معاینات ادواری– اختصاصی و … اثبات وجود یا عدم وجود اثرات احتمالی ناخوشایند کار بر سلامت فرد که در آینده ممکن است منجر به از کار افتادگی شاغل و ادعای خسارت توسط وی یا سازمان بیمه گر گردد.(هدف :به منظور شناسایی و پیشگیری از بیماریهای حر فه ای است که توسط متخصص طب کار و کارشناس بهداشت حرفه ای انجام می‌شود)
۳-بیماری‌هایی که به واسطه نوع شغل در افراد ایجاد می‌گردد مثل انواع خاصی از سرطانها اکثراً علی رغم صرف هزینه‌های هنگفت متاسفانه غیر قابل درمان هستند ودر هنگام شروع علائمی‌ندارند و تنها از طریق معاینات تخصصی طب کار توسط متخصص طب کار و گاهی با یک آزمایش بسیار ساده و کم هزینه میتوان به وجود آنها پی برد و از پیشرفت آنها جلوگیری کرد.
۴-تشخیص بیماریها و درمان آنها قبل از اینکه منجر به ناتوانی فرد شود
۵-حفظ سلامت سایر کارکنان و حتی افراد جامعه ( درصورت واگیرداربودن بیماری )
۶-تعیین نوع نواقص اولیه و ثبت در پرونده با اهداف مختلف بسته به حمایتهای سازمانهای بیمه گر
معاینات ادواری:
یکی از شناخته شده ترین و رایج ترین انواع معاینات کارگران، معاینات دوره ای می‌باشد. این نوع معاینات که نوعی از پیشگیری ثانویه است، با فواصل زمانی معین ( اغلب یک ساله ) انجام می‌شوند. معاینات ادواری در واقع حکم مهر تائید بر معاینات پیش از استخدام دارد. چنانچه اولین علائم بروز بیماریها(اعم از شغلی و غیر شغلی) نمایان شود طی انجام معاینالت ادواری (حداقل سالی یکبار) میتوان با صرف کمترین هزینه جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و سلامتی شاغل را تضمین کرد. شناسایی زود هنگام بیماریهای شغلی از این جهت اهمیت دارد که اغلب بیماریهای ناشی از کار هر چه سریع تر و زودتر شناسایی شوند میتوان با انجام اقدامات درمانی و پیشگیرانه مناسب از پیشرفت آنها به مراحل شدید و غیر قابل درمان ممانعت کرده و از ایجاد ناتوانی دائمی‌کارگر جلوگیری کرد که این مسأله در نهایت هم به نفع کارگر، هم به نفع کارفرما و هم به نفع سلامت جامعه خواهد بود. به همین دلیل است که انجام معاینات دوره ای به عنوان یک اصل قانونی در ماده ۹۲ قانون کار و ماده ۸۸ قوانین تامین اجتماعی ذکر شده و کارفرمایان موظف به فراهم نمودن تمهیدات لازم برای انجام این معاینات در کارگران می‌باشند. معاینات دوره‌ای ماهیتا معاینات غربالگری بوده و به همین دلیل یک ویژگی عمده دارند:
”نتایج نهایی معاینات دوره ای هرگز تشخیص نهایی و قطعی بیماریهای ناشی از کار را مشخص نمی‌کنند و فقط می‌توانند شک به وجود احتمالی بیماریهای شغلی را تقویت کنند.”
در واقع برونداد اصلی معاینات دوره‌ای، مشخص شدن و شناسایی کارگران مشکوک به بیماریهای شغلی هستند. بدیهی است که مهمترین اصل در انجام معاینات دوره‌ای، تامین اهداف این معاینات است. برای اینکه هدف این معاینات تامین گشته و از حالت ” انجام و تکمیل پرونده” (که در واقع به طور صوری انجام می شود تا در برابر بازرسان وزارت کار و بهداشت، کار را رفع رجوع نمایند) خارج شود ضروری است شرایط، الزامات و پیش نیازهای این معاینات رعایت گردد .مهمترین پیش نیازها و الزامات این معاینات برای رسیدن به هدف:
– یکی: انجام معاینه دوره ای به صورت “Job-Specific ” یا به عبارت دیگر طراحی و انجام معاینه ” بر اساس مواجهه و شغل”
– دیگری: ارجاع کارگران مشکوک به بیماریهای شغلی به سرویس‌های تخصصی طب کار و معاینه توسط متخصص طب کار
معاینه ” براساس مواجهه وشغل” یعنی اینکه معاینه هر کارگر باید با توجه به نوع، میزان و راه مواجهه با عوامل زیان آور هر کارگر انجام شود. این نکته به این معناست که پزشک معاینه گر قبل از انجام معاینات دوره ای باید کاملا با خصوصیات شغل ومواجهات مختلف هر کارگر آشنا باشد و سپس با توجه به خصوصیات مواجهه، معاینات و تست‌های لازم را بر هر کارگر به طور اختصاصی انجام دهد. رعایت این نکات موجب می‌شود که پزشک قبل از از انجام معاینه بداند که در هر کارگر با توجه به خصوصیات مواجهات زیان آور وی، احتمال و خطر ابتلا به چه نوع بیماریهای ناشی از کار وجود دارد و سپس معاینات و تست‌های لازم را برای شناسایی زود هنگام همان بیماریها انجام دهد.
برای اینکه اصل job-specific بودن معاینات دوره ای رعایت گردد لازم است مراحل زیر قبل از انجام معاینات در هر واحد صنعتی به ترتیب انجام شوند:
بازدید از تمام واحد‌های محیط کار توسط پزشک متخصص طب کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای و شناسایی مواجهات و مخاطرات محیط کار به تفکیک واحدها و مشاغل و ثبت دقیق آنها در فرم مخصوص.
توجه به آخرین نتایج اندازه گیری وپایش عوامل زیان آور محیط کار ونیز توجه به راه مواجهه وتماس
تدوین جدول راهنمای معاینات و آزمایشات به تفکیک کارگاهها یا مشاغل در فرم مخصوص توسط مسئول فنی مرکز انجام دهنده معاینات
انجام معاینات و تست‌های آزمایشگاهی و پاراکلینیکی منطبق با جدول تنظیم شده و ثبت دقیق نتایج در پرونده معاینات
ارجاع موارد مشکوک به بیماریهای شغلی جهت تشخیص قطعی بیماریهای ناشی از کار و اقدامات لازم درمانی و پیشگیرانه و نیز پیگیری
از این منظر معاینات ادواری نوعی بیمه عمر تلقی میگرددکه از بروز از کارافتادگی‌های پیش از رسیدن به سن بازنشستگی در نیروی کار و تولید کشور جلوگیری میکند.
اهداف معاینات ادواری بدین شرح می‌باشند:
۱-تشخیص و درمان به موقع بیماریها و عوارض ناشی از کار ( مثل تشخیص و درمان کمر درد پیش از مزمن شدن و آسیب زدن به دیسک و انجام عمل جراحی پرهزینه و اغلب بی نتیجه ) پیش نیازهای این هدف الف) کشف شاغلین مشکوک به بیماریهای ناشی از کارو ب) شناسایی عوامل زیان آور شغلی در هر شغل (نوع مواجهات، میزان مواجهه، راه مواجهه یا جذب، مدت مواجهه روزانه)
۲-توصیه برای تغییر شغل و یا محدود کردن کار درافراد بیمار
۳-جلوگیری از انتقال بیماریهای واگیر دار
۴- پیشگیری از بروز بیماریها و عوارض ناشی از کار در کارکنانی که شغل مشابه دارند.
۵- انجام مطالعات و کارهای پژوهشی برروی عوامل زیان آور محیط کار
۶- ارزشیابی و تعیین میزان کارآئی روشهای کنترلی عوامل زیان آور محیط کار
معاینات ادواری زمانی سودمند و قابل استناد هستند که توسط گروه پزشکی دارای مهارت و تجربه کافی در زمینه طب کار انجام گیرد.
بدین منظور توصیه می‌گردد معاینات ادواری ترجیحا توسط “پزشک متخصص طب کار” و در نبود وی توسط “پزشک عمومی‌دوره دیده طب کار ” انجام گیرد که در نهایت توسط متخصص طب کار و کارشناس بهداشت حرفه ای تایید شود.
با رعایت موارد فوق است که میتوان هدف اصلی معاینات دوره ای را که همان ” شناسایی زود هنگام موارد مشکوک به بیماریهای شغلی” است تامین کرد و در نتیجه با شناسایی زودهنگام این موارد هم کارگر و هم
کارفرما از فواید و سودمندی‌های معاینات دوره ای بهره خواهند برد. نفع آن برای کارگر، اقدامات درمانی و پیشگیرانه موثرتر و نفع آن برای کارفرما سالم تر ماندن کارگر و حضور بیشتر وموثرتر وی در محیط کار و نیز عدم مواجهه با مسائل مربوط به شکایات و غرامت‌ها خواهد بود. هر چه بیماری ناشی از کار زودتر تشخیص داده شود، ناتوانی کارگر کمتر ودرمان و کنترل بیماری راحت تر بوده و در نتیجه به سمت نقص عضو وناتوانی پیش نمی‌رود و اقدامات محیط کار هم بهتر نتیجه خواهد داد.
همچنین رعایت الزامات فوق در انجام معاینات دوره ای باعث می‌شود تا این معاینات از حالت “انجام و ثبت” خارج شده و از وقت و هزینه‌های صرف شده برای انجام معاینات، بهره مثبتی برای کارگر و کارفرما حاصل گردد.
ارزیابی‌های پزشکی پایانی:
بررسی و مذاکره درباره تاریخچه پزشکی افراد، محیطی و حرفه ای ، معاینات بالینی و تست‌های آزمایشگاهی و فیزیولوژیکی منتخب که هنگام قبل از استخدام انجام شده بایستی در هنگام تغییر شغل یا پایان قرارداد برای تعیین وضعیت سلامتی کارگر در هنگام پایان استخدام وی نیز تکرار گردد. هر گونه تغییرات در وضعیت سلامتی کارگر بایستی با شاخص‌های سلامتی جمعیت مرجع مقایسه گردد.
توانمندی‌ها و فعالیتهای واحد طب کار:
شاخه ای از علم پزشکی است که به ارزیابی، تشخیص، درمان و کنترل بیماریهای ناشی از کار می‌پردازد.
کاهش موارد غیبت از کار و یا وقوع بیماریهای ناخواسته شغلی
افزایش کیفیت و کمیت تولید بهتر به طور غیر مستقیم
کاهش موارد ادعای غرامت‌های ناشی از کار
کشف زودرس و پیشگیری به موقع بیماریهای شغلی و غیر شغلی می‌شود که می‌توانند باعث مداخله در کارشوند.
کاهش هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از کار
تطابق توانایی‌های فیزیکی و روانی کارگر با نیازمندی‌های آن کار
ارزیابی برگشت به کار وقتی که کارگری به هر علت ( بیماری شغلی یا غیر شغلی یا آسیب و … ) برای مدتی از کار دور می شود باید هنگام مراجعه جهت انجام مجدد کار معاینه و ارزیابی شود چرا که ممکن است طی این دوره تغییر خاصی بعلت بیماری یا عوارض آن در فرد ایجاد شود که نیاز به تطابق با کار وجود داشته باشد .
خدمات آموزشی- تشخیصی- درمانی و کنترل بیماریهای شغلی:
انجام معاینات بدو استخدام و دوره ای کارکنان در بخشهای مختلف درمانی و یا اداری و صنعتی با توجه به مواجهات شغلی
انواع شرح حال و معاینه شغلی و محیطی
غربالگری پزشکی و معاینات نظارتی
غربالگری وسیله ای برای پیشگیری ثانویه و با این هدف انجام می شود که بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و درمان کنیم.
توانبخشی خارج از محل کار به سه صورت می باشد :
۱- فیزیوتراپی
۲- آموزش شغلی
۳- مراقبت در مرکز توانبخشی
اقدامات مذکور به منظور آمادگی تدریجی فرد به منظور نیازهای شغلی انجام می شود
برگزاری کارگاههای آموزشی در زمینه ارگونومی، پیشگیری از کمردرد شغلی و بیماریهای عضلانی-اسکلتی و …
ارزیابی و تفاسیر تست خواب و اختلالات مربوطه
تشخیص و درمان بیماریهای مرتبط با شغل
تعیین نقص عضو
ارزیابی برگشت به کار
انجام و تفسیر تست اسپیرومتری
تفسیر ادیومتری
تدوین راهنمای معاینات شغلی برای هر شغل با توجه به بیماریهای شغلی قابل انتظار در هر شغل (نکات مهم در شرح حال نکات مهم در معاینه فیزیکی آزمایشات و پاراکلینیک لازم)
تکمیل صحیح و کامل جدول اطلاعات بهداشت حرفه ای شغل فعلی بر اساس شناسنامه شغل و نتایج پایش‌ها و جدول سوابق شغلی
شناسایی و اندازه گیری مواجهات زیان آور هر شغل بر اساس نظر مهندس بهداشت حرفه ای
ارائه گزارش معتبر به مراجع قانونی
بازدید از کارگاهها و کارخانجات و اعلام نواقص به کارفرمایان جهت بهسازی محیط کار
تهیه کننده :
مهندس حامد اکبری (وب سایت طب کار و بیماریهای شغلی)