بهداشت روانی در محیط کار – با تأكيد بر فشار رواني و فرسودگي شغلي

پیشگفتار
یکی از زمینه های مورد توجه و تأکید رشته های گوناگون روانشناسی کاربردی ، یعنی ؛ روانشناسی صنعتی و سازمانی ، روانشناسی کار ، روانشناسی کارکنان و به ویژه روانشناسی بهره وری ، تأمین سلامت جسمانی و روانی کارکنان هر سازمان در حد و عقول یا بهینه است . مدیران آگاه می دانند که وظیفه ی اصلی آنان ، هماهنگ ساختن فعالیت های افراد تحت نظارتشان جهت دستیابی به هدف های از قبل تعیین شده ی سازمان است . بر این اساس ، مدیران تنها قادر به هماهنگ سازی فعالیت های آن دسته از افراد تحت نظارتشان می باشند که از سلامت جسمانی و روانی ، برخوردار هستند . حال اگر یک یا چند نفر از افراد تحت نظارت یک مدیر گرفتار یک یا چند اختلال شایع رفتاری یا پریشانی روانی باشند ، مدیر مورد نظر نمی تواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد . از طرف دیگر ، در روانشناسی بهره وری ، نظریه ی چندعاملی بهره وری و به ویژه در مدل نظام مند انتخاب و به کارگیری منابع انسانی در سازمان نیز تأکید شده است که عوامل مؤثر در بهره وری هر سازمان متعددند ، این عوامل بر یکدیگر اثر متقابل دارند و برای دستیابی به سطوح بالای بهره وری ، لازم است کلیه ی این عوامل همسو و در حد بهینه باشند . در مدل واره ی مورد بحث مشخص شده است که یکی از عوامل درون سازمانی مؤثر بر بهره وری هر سازمان ، برخوردار بودن کارکنان سازمان از سلامت روانی است .
واقعیت آن است که اکثریت قریب به اتفاق مدیران سطوح مختلف سازمان ها در ایران ، آگاهی مورد نیاز درباره ی تعریف ، معیارها و شاخصی های سلامت و بیماری روانی را ندارند و می بایست کتابی برای آنان به رشته ی تحریر در می آمد تا بستر لازم برای ارائه ی اطلاعات مورد نیاز به آنان در این زمینه ها ، فراهم آید .
کتابی را که در دست دارید ، ویراست جدید کتاب روانشناسی کاربردی برای مدیران در خانه ، مدرسه ، سازمان و جامعه است که با حذف بعضی از فصول و اضافه کردن فصولی دیگر ، تحت عنوان بهداشت روانی در محیط کار (با تأکید بر فشار روانی و فرسودگی شغلی) به چاپ رسیده است . هر یک از فصول این کتاب بر اساس نیاز اعلام شده ی مدیران در کارگاه های آموزشی تشکیل شده برای آنان در زمینه ی بهداشت روانی در محیط کار ، به نگارش درآمده است . بر این اساس ، کتاب حاضر بر اساس نیاز آموزشی مدیران کشور ، تدوین شده است .
عناوین کتاب بهداشت روانی درمحیط کار ، می توانست موضوعات مرتبط ؛ ولی بسیار پراکنده باشدف برای اجتناب از این رویداد ، نویسنده ی کتاب در کارگاه های آموزشی برگزار شده تحت عنوان بهداشت روانی در محیط کار ، از مدیران شرکت کننده خواسته است کلیه ی سئوال ها و ابهام های خود را در رابطه با اعمال و رفتار کارکنان تحت نظارتشان ، بنویسند . تلاش نویسنده ی کتاب حاضر نیز در این جهت بوده است که به سئوال های مدیران شرکت کننده در نوع کارگاه های آموزشی پاسخ دهد ، بر این اساس ، موضوعات و عناوین فصول کتاب حاضر بر اساس همان سئوال هایی تدوین شده که در رابطه با مشکلات مدیران در محیط کار ، طرح گردیده اند . از طرف دیگر ، یکی از دروسی که لازم است دانشجویان رشته ی روانشناسی صنعتی و سازمانی بگذرانند ، بهداشت روانی در محیط کار است . وقتی دانشجویان این رشته دوره ی دانشگاهی خود را به اتمام رسانیدند و در سازمان های گوناگون کشور جذب شدند ، باید به کلیه ی سئوال هایی که در رابطه با سلامت و بیماری روانی کارکنان سازمان ها از آنان می شود ، پاسخ قابل فهم و علمی ارایه دهند . موضوعات و فصول کتاب حاضر به گونه ای تدوین شده است که این نیاز آموزشی دانشجویان رشته ی روانشناسی صنعتی و سازمان نیز ، تأمین شود .
به هر حال در اینجا لازم است از آقای میرجلالی که همراهی لازم را برای چاپ به موقع کتاب حاضر با نگارنده ی کتاب داشته اند ، از آقای دانایی که در مقابله و ویراستاری این کتاب حوصله ی بسیار نشان داده اند و از سرکار خانم خانلری که مانند همیشه با حوصله ی بسیار تغییرات قابل توجه در نوشته های مرا اعمال کرده اند ، سپاسگزاری کنم و آرزوی سلامت و موفقیت همیشگی را برای آنان ، داشته باشم . خوانندگانی که علاقمند به یادگیری بیشتر در زمینه ی ابعد گوناگون روانشناسی هستند ، می توانند به وب سایت مؤلف کتاب ، یعنی www.drmsaatchi.ir ، مراجعه فرمایند .
دکتر محمود ساعتچی
بهار 1387

فهرست مطالب
پیشگفتار
فصل اول : سلامت و بهداشت روانی کارکنان
فصل دوم : فشار روانی شغلی
فصل سوم : فرسودگی شغلی کارکنان
فصل چهارم : فشار روانی فرسودگی شغلی
فصل پنجم : نشانه ها ، طبقه بندی و شیوع پریشانی های روانی
فصل ششم : شخصیت های نابهنجار در سازمان
فصل هفتم : ترور شخصیت کارکنان در سازمان
فصل هشتم : اعتیاد کارکنان در سازمان
فصل نهم : شخصیت سالم واحساس خوشبختی
فصل دهم : وظایف و نقش مشاور کارکنان
فصل یازدهم : چکیده رویکرد مشاوره و رواندرمانی
ضمیمه 1 : پرسش ها و پاسخ ها در بهداشت روانی کارگران
ضمیمه 2 : مقیاس اندازه گیری میزان اعتماد به نفس
ضمیمه 3 : مقیاس اندازه گیری هیجان خواهی
منابع و مآخذ