روانشناسی کار – دکتر محمود ساعتچی

پیشگفتار

ویرایش دوم كتاب روانشناسی كار در شرایطی به چاپ می رسد كه : (1) احساس نیاز برای شناخت رفتار آدمی در كار برای مدیران كشور ، به میزان قابل توجهی قوی تر شده است ، (2) مدیران بسیاری از سازمان ها در كارگاه های آموزشی با موضوع كاربردهای گوناگون روانشناسی در كار ، آشنا شده اند ، (3) مفاهیمی نظیر كیفیت كار ، مشتری مداری ، منابع انسانی به عنوان مهم ترین سرمایه ی هر سازمان ، اقتصاد جهانی و نظایر آن ، برای مدیران قابل فهم و درك شده است و (4) تدریس كاربردهای روانشناسی در كار (تحت عنوان روانشناسی كار ، روانشناسی بهره وری و روانشناسی صنعتی – سازمانی) ، در دانشگاه ها ، جدی تر پیگیری می شود .
می دانیم كه سازمان های بالنده دارای ویژگی های متعددی هستند . وقتی یك سازمان در جهت دستیابی به سطوح بالای بهره وری حركت می كند ، بدین معناست كه تلاش برای رسیدن به مرحله ی بالندگی را آغاز كرده است . در چنین سازمانی ، رهبری و مدیریت اثربخش می باشد و تعداد مدیران شایسته در آن ، زیاد است . یكی از مهم ترین عوامل مؤثر در استفاده ی بهینه از نیروی انسانی سازمان ها ، رهبری اثربخش می باشد و مدیران لایق و كارآمد می دانند چگونه منابع انسانی سازمان را در جهت افزایش بهره وری شغلی ، ترغیب كنند . جو سازمانی مناسب و رضایت از كار باعث می شود كاركنان سازمان با میل و رغبت بیشتری بر سر كار خود حاضر شوند . از طرف دیگر ، مهم ترین عامل یا مانع برای دستیابی به بهره وری بهینه ی سازمانی ، منابع انسانی ناكارآمد است . نیاز سازمان ها به حضور یا وجود افراد كارآمد ، پرتلاش ، سالم ، علاقه مند و خلاق ، همانند نیاز آدمی به تغذیه ی مناسب است . در سازمان های موفق ، كلیه كاركنان برای ایفای نقش خود انگیخته شده اند و به كار خود علاقه مند هستند . ورشكستگی یك سازمان نیز در شرایطی فراهم می شود كه مدیران از بذل توجه نسبت به آموزش كاركنان تحت نظارت خود ، غفلت می ورزند . ستاده های یك سازمان ورشكسته ، همیشه بیش از داده های آن است و سهم چنین سازمانی نیز در بهره وری ملی ، منفی خواهد بود . تاریخ گواه آن است كه ظهور و سقوط ملت ها با افزایش و كاهش بهره وری ملی همبستگی دارد . تا زمانی كه بهره وری سازمان ها در حد بالا و بهینه نباشد ، بهره وری ملی نیز پایین خواهد بود . توجه كافی و به موقع مدیران لایق سازمان ها به این امر مهم ، از مهم ترین عوامل رشد بهره وری ملی كشور ثروتمند و مستعد ترقی عزیزمان ، ایران است . در آغاز قرن بیست و یكم ، هیچ سازمانی نمی تواند به حیات خود ادامه دهد ، مگر اینكه سطح بهره وری آن بالا باشد . اگر بخواهیم منابع انسانی سازمان ها كارآمد و كارآیی و بهره وری شغلی افراد در این سازمان ها مطلوب باشد ، باید مباحث و موضوعات روانشناسی كار ، روانشناسی بهره وری و روانشناسی كاربردی برای مدیران را بشناسیم و موجباتی را فراهم آوریم كه همه كاركنان سازمان ها و به ویژه همه ی مدیران ، با این مباحث آشنا شوند . یكی از رموز موفقیت كشورهای صنعتی پیشرفته نیز بهره گیری از یافته ها و اصول روانشناسی در كار می باشد . ماهیت و هدف روانشناسی بهره وری ، روانشناسی كاربردی برای مدیران و روانشناسی كار نیز آن است كه با شناخت علل رفتار آدمی در كار و ارائه ی راه حل های عملی و مفید ، كارآیی منابع انسانی سازمان ها افزایش یابد .
بسیاری از موضوع های زمینه های ارائه شده در كتاب حاضر در سال های اولیه ی بعد از انقلاب و هنگامی كه مؤلف كتاب تدریس ابعاد كاربردی روانشناسی را در دوره ی خاص معاونان وزرا و مدیران عالی سازمان های دولتی (در مركز آموزش مدیریت دولتی) به عهده داشته ، تدوین گردیده است . در آن سال ها ، هرچند چاپ كتابی تحت عنوان«روانشناسی در كار ، سازمان و مدیریت» توانست برای علاقه مندان به مباحث روانشناسی كار مفید واقع گردد ، ولی با گذشت هشت سال از آخرین چاپ كتاب مزبور ، لازم بود مباحث و فصول آن كتاب مورد تجدید نظر قرار گیرد و طی آن ، بعضی از فصول كتاب حذف شود ، فصول جدیدی به آن افزوده گردد و فصول باقی مانده نیز دوباره نویسی شوند . در تهیه ی بعضی از فصول جدید ، از منابع خارجی و به ویژه دو كتاب به زبان انگلیسی یعنی ، (1) روانشناسی صنعتی – سازمانی كاربردی تألیف آموت (1996) و (2) چشم اندازهای جدیدتر روانشناسی صنعتی – سازمانی ، ‌تألیف لوونبرگ و كنراد (1998) به صورت ترجمه ، تلخیص یا اقتباس استفاده شد و منابع مورد استفاده نویسندگان مزبور نیز جهت آگاهی خوانندگان ، در پایان كتاب ارائه شده است . پس از تدریس چاپ های اول تا سوم كتاب روانشناسی كار در كلاس های درسی دانشگاهی و همچنین در كارگاه های آموزشی برای مدیران سازمان های مختلف و با توجه به تحولات گوناگون صنعتی ، فن آوری ، اجتماعی و .. . در كشور لازم بود موضوعاتی از كتاب روانشناسی كار كه در كتاب های مكمل آن (روانشناسی بهره وری و روانشناسی كاربردی برای مدیران) آورده شده است (نظیر رهبری ، مدیریت ، مشاور كاركنان و …) حذف و موضوع های دیگری كه جای آن ها در چاپ های قبلی خالی بود (مطالعه ی علمی رفتار و فرایندهای ذهنی موجود زنده ، شخصیت ، ‌رفتار مصرف كننده ، روانشناسی تبلیغات و …) ، در كتاب گنجانیده شود .
مباحث مربوط به كاربرد روانشناسی در كار بسیار متنوع است . در كتاب حاضر ، برای اجتناب از حجیم شدن مطالب ، مفاهیم و موضوعاتی ارائه شده است كه مدیران شركت كننده در كارگاه های آموزشی آن ها را مهم تلقی كرده اند و به زعم این مدیران ، آگاهی در این زمینه ها می توانسته آنان را در حل مسائل و مشكلات انسانی محیط كارشان ، یاری دهد . بنابراین ، خواننده ی علاقه مند به كاربردهای گوناگون روانشناسی ، می تواند با مراجعه به سه كتاب دیگر یعنی ، (1) روانشناسی بهره وری : ابعاد كاربردی روانشناسی كار و روانشناسی صنعتی – سازمانی ، (2) روانشناسی كاربردی برای مدیران: در خانه ، مدرسه ، سازمان و جامعه و همچنین (3) اصول و فنون اجرای مصاحبه استخدامی ، ارزشیابی و بالینی كه هر سه نیز توسط مؤلف كتاب حاضر به نگارش درآمده اند با طیف وسیع تری از ابعاد كاربردی روانشناسی در كار آشنا شوند . در اینجا لازم است از مدیریت مؤسسه ی نشر ویرایش به خاطر فراهم آوردن زمینه ی چاپ این كتاب ، از آقای قاسم شمس به خاطر ویرایش كتاب و ارائه ی نظریات مفید برای بهبود آن ، از خانم شهلا بروجردی به خاطر ارائه ی پیشنهادات مفید برای ساده تر كردن جمله ها و مفاهیم و همچنین از خانم منصوره خانلری برای تایپ كتاب ، تشكر نمایم . امید است كتاب حاضر بتواند برای دانشجویان رشته های مختلف مدیریت و روانشناسی و نیز برای مدیران سازمان ها كه در واقع خوانندگان بالقوه و اصلی چنین كتاب هایی هستند ، مفید واقع شود .
دكتر محمود ساعتچی
تابستان سال 1382

عناوین موضوعات و فصول ویرایش دوم كتاب روانشناسی كار عبارتند از ؛
( 1 ) مطالعه ی علمی رفتار و فرایندهای ذهنی موجود زنده ؛
(‌ 2 ) تاریخچه ، تعریف و قلمرو روانشناسی در كار ،
( 3 ) تفاوت های فردی و شخصیت در كار ؛
(‌ 4 ) روابط فرد و سازمان ؛
( 5 )‌ آزمون های استخدامی ؛
( 6 ) مفاهیم و مراحل اجرایی امتحانات استخدامی ؛
( 7 )‌ نظریه ها و نگرش ها در آموزش كاركنان ؛
( 8 )‌ مفاهیم و مراحل اجرایی دوره های آموزشی ؛
( 9 ) نظریه های انگیزش شغلی ؛
( 10 ) جدول زمانی كار ؛
( 11 ) طراحی محیط كار ؛
( 12 ) زنان و بهره وری سازمان ؛
( 13 ) فعالیت های گروهی در كار و بازرگانی
(‌ 14 )‌ رفتار مصرف كننده و تبلیغات